 |
 |
|
|
|
Hornindal
Ein liten grammatikk
Bøyingsverket Verb
Svake verb
Dei svake verba kan vi setje opp i seks klassar med desse bøyingsendingane: 1. kaste-klassen:
Slik bøyer ein kanskje dei fleste verba, f.eks.
2. døme-klassen:
Etter dette mønsteret bøyer ein altså slik:
Verba i denne klassen som går slik og altså har preteritum på -de, har konsonantane g, m, eller v i stammen på orda, som i glaime, ęe osv. Dersom verbet har ein av konsonantane k, n, p, s eller t føre endinga, blir preteritum laga med å leggje til -te: å spare – sparte. Verb med konsonantane l eller r føre endinga får -de eller -te i preteritum: å tȯre – tȯrde, å spare – sparte, å tȯle – tȯlde, å spęle – spęlte. 3. greie-klassen:
Altså:
Når desse verba får tillagt endingane -dde og -tt, blir altså diftongen framom kort. Typisk for verba i denne klassen er at dei har d eller vokal framom infinitivs–e–en: arbaide, spraide, spade. 4. meine-klassen:
Desse verba liknar på kaste-klassen i notid og døme-klassen i preteritum og i perfektum partisipp:
Her som i døme-klassen finst to endingar i preteritum alt etter kva konsonant som står framom endinga: lȯvde med -de og svarte med -te. Verba som følgjer denne klassen, er helst slike som har éin konsonant etter vokalen: bruke, bake, like osv. 5. telje-klassen:
Her set vi stjerne framom endingane i preteritum og perfektum partisipp, for det som først og fremst skil klassen frå døme-klassen, er at stammevokalen i verbet kan skifte:
Notidsforma her skil seg òg frå notidsformene i døme-klassen ved at dei har ein annan tonegang; tęle er uttalt med det vi kallar tonem 1, mens spare i notid har tonem 2: ˋtęle, ˊspare. Her som i døme-klassen bruker ein -te i preteritum etter visse konsonantar. 6. nå-klassen:
Verba som går etter denne klassen, har inga ending i infinitiv, og altså -r i notid:
Sterke verb
Dei sterke verba skil seg ut frå dei svake ved først og fremst å vere særprega av vokalskifte i stammen mellom bøyingsformene, som vi ser f.eks. i grave – gręve – grov – greve. Her er skiftet altså a – ę – o – e. Dessutan er det inga ending i preteritum (grov), og perfektum partisipp har endinga -e (greve), og i notid bruker ein tonem 1 (ˋgręve) slik som i det svake verbet ˋtęle, jf. ovafor. Dei sterke verba blir også delte inn i klassar, og då etter vokalskifta. Den vanlege inndelinga stiller vi opp nedafor, men det er ein del mindre avvik innafor kvar klasse. 1. klasse (i – i – ai – e):
2. klasse (y – y – au – ȯ):
3. klasse (i/e/ę – i/e/ę – a – u/o/ȯ):
4. klasse (e – e – a – e):
5. klasse (e/ę – e/ę – a – ȯ):
6. klasse (a – ę – o – e):
Nokre av dei sterke verba får bøyingar som minner noko om dei svake, f.eks.
|