 |
 |
|
|
|
Ullensvang
Ein liten grammatikk
Bøyingsverket Verb
Svake verb
Dei svake verba kan me setja opp i seks klassar med desse bøyingsendingane: 1. kasta-klassen:
Slik bøyer ein kanskje dei fleste verba, f.eks.
2. døma-klassen:
Etter dette mønsteret bøyer ein altså slik:
Verba i denne klassen som har konsonantane g, m, n, r eller v føre endinga, som altså i spara, laga osv., får endinga -dę i preteritum. Dersom verbet har ein av konsonantane k, p, s eller t føre endinga, blir preteritum laga med å leggja til -tę: å tapa – taptę, å lika – liktę. Av verb som har konsonanten l framom endinga, får somme -dę andre -tę i preteritum: tåltę, fldę. 3. greia-klassen:
Altså:
Når desse verba får tillagt endingane -ddę og -tt, blir altså vokalen framom kort. Typisk for verba i denne klassen er at dei har diftong framom infinitivs-a-en: graia, nåia ’greia, nøya’. 4. meina-klassen:
Desse verba liknar på kasta-klassen i notid og døma-klassen i fortid:
Her som i døma-klassen finst to endingar i preteritum alt etter kva konsonant som står framom endinga: baktę med -tę og plagdę med -dę. Verba som følgjer denne klassen, er helst slike som har éin konsonant etter vokalen: baka, plaga, låva, lika osv. 5. telja-klassen:
Her set me stjerne framom endingane i fortid for det som først og fremst skil klassen frå døma-klassen, er at stammevokalen i verbet kan skifta:
Notidsforma her skil seg òg frå notidsformene i døma-klassen ved at dei har ein annan tonegang; tęlę er uttalt med det me kallar tonem 1, mens spara i notid har tonem 2: ˊtęlę, ˋsparę. Her som i døma-klassen bruker ein -tę i preteritum etter visse konsonantar. 6. nå-klassen:
Verba som går etter denne klassen, har inga ending i infinitiv, og altså -r i notid:
Sterke verb
Dei sterke verba skil seg ut frå dei svake ved først og fremst å vera særprega av vokalskifte i stammen mellom bøyingsformene, som me ser f.eks. i mala – męlę – mol – malę. Her er vokalskiftet altså a – ę – o – a. Dessutan er det inga ending i preteritum (mol), perfektum partisipp har endinga -ę (malę), og i notid bruker ein tonem 1 (ˊmęlę) slik som i det svake verbet ˊtęlę, jf. ovafor. Dei sterke verba blir også delte inn i klassar, og då etter vokalskifta. Den vanlege inndelinga stiller me opp nedafor, men det er ein del mindre avvik innafor kvar klasse. 1. klasse (i – i – ai – e):
2. klasse (y – y – au – å):
3. klasse (ɩ/ę – ɩ/ę – a – ù/å):
4. klasse (ę – ę – a – å):
5. klasse (ę – ę – a – ę):
6. klasse (a – ę – o – a/å/ę):
Litt meir spesiell bøying har desse sterke verba:
|